Принято заявок
2558

XI Международная независимая литературная Премия «Глаголица»

Миннебаева Алсу Ирековна
Возраст: 22 года
Дата рождения: 01.01.2002
Страна: Россия
Художественные переводы
Категория от 14 до 17 лет
Aбдулла Алиш «Койрыклар»/Абдулла Алиш «Хвосты»

Борын-борын заманда юаш хайваннарның, ерткыч җан­варларның койрыклары бөтенләй булмаган. Кешнәүче ат та, мөгрәүче сыер да койрыгы белән чебен кумаган. Шаян тиен дә, чикләвекләр ашап, ботактан ботакка сикереп уйнамаган. 
Хәйләкәррәк ерткычлар җыелганнар барысы да бергә, кой­рык алып калу турында киңәшергә. Ак түшле саесканнарны чакырганнар, аларга да зур йомыш тапшырганнар. 
— Сез, ак түшле саесканнар, туры юлдан адашканнар, очыгыз да китегез, еракларга җитегез: биек-биек тауларга, шаулап торган урманнарга, ям-яшел болыннарга, җырлап аккан суларга безнең сүзне илтегез,— дигәннәр.— Юаш хай­ваннарны, ерткыч җанварларны чакырыгыз: үткәргәч караңгы төнне, менә фәлән көнне, томан беткәч тә, кояш күтәрелгәч тә, карт имән янында әләшәчәкләр диегез койрык, менә сезгә шул безнең боерык,— дигәннәр. 
Саесканнар төрлесе-төрле якка карап очканнар, үзләре белән зур-зур быргыларны кычкыртып барганнар: 
— Әй сез, куе урманнарда, киң кырларда, яшел болын­нарда, диңгез-океаннарда яшәүче ерткычлар,— дигәннәр алар.— Томан беткәч тә, кояш күтәрелгәч тә, бөтенегез дә карт имән янына барыгыз, койрык әләшәчәкләр, килеп алыгыз,— дигәннәр. 
Усал ерткычлар, бишәү-унау, яудырганнар берьюлы со­рау: 
— Бу нинди боерык? Нәрсә соң ул койрык? Ул нигә кирәк? Әйтегез әле тизрәк? — дигәннәр. 
Хәйләкәр төлке (серне белгәч, аңа көлке): 
— Әләшәләр икән — барып алыйк, яраклылармы икән— үлчәп карыйк, нәрсәгә кирәк икәнен соңыннан белербез, бәлки, күбебез сөенербез,— дигән. 
Үткәргәч караңгы төнне, шул билгеләнгән беркөнне ерт­кычлар койрык алырга карт имән янына барырга юлга чык­каннар, кайсы үрмәләгән, кайсы йөгергән, кайсы чапкан. 
Кыр куяны үзенең тунын чистарткан, тәпиләре белән би­тен юган, ул да карт имән янына барырга җыенган. Чыгам дип, оясының ишеген ачкан, ләкин көчле яуган яңгырга чы­дамаган, кире оясына кереп качкан. 
Оясында озак утырмаган зур колак куян, дөп тә дөп ба­сып килгән аяк тавышын ишеткән, карамыйча яңгырга, йөге­реп тышка чыккан. Агач куышына кереп утырган да ерактан килүчене карарга тотынган. 
Агачлар куркышып чатнаганнар. Үләннәр үкерешеп шау­лаганнар. «Кулына тотып таяк, киләдер теге кәкре аяк»,— дип уйлаган куян, чыннан да шулай булып чыккан. 
Куян килүчегә сүз кушкан: 
— Аю бабай, башкалардан артка калмыйсыңдыр, үзеңә койрык сайлыйсыңдыр, шунда миңа да, нинди генә булса да, бер койрык алып кайта алмассыңмы икән? — дигән. 
— Әгәр дә онытмасам, алып кайтырмын, авыр эшмени ул,— дигән аю. 
— Ярарын ярар, шулай да аңа ышанып булмый,— дигән куян.— Аю бабай инде картайган, зиһене дә таралган. Оны­тыр вәгьдәсен, аннан табар хәйләсен, тагы кемнән дә булса башка берәүдән үтенергә кирәк,— дигән куян. 
Тагы тып-тып бер тавыш килә, вак чыбыкларны чыжыл­датып, кем соң ул йөгерә? Ә, бүре килә. 
— Бүре абый, карт имән янына барасыңдыр, үзеңә кой­рык аласыңдыр, шунда миңа да, нинди дә булса берәр кой­рык алып кайта алмассыңмы икән?— ди куян. 
— Барысына да җитәрлек булса, берәрсе артып та калса, алып кайтырмын,— дип, бүре үтеп китә. 
— Юкка әрәм иттем моңа сүз, бүре бит ул туймас күз, сайлап бетерерләр, берәү дә калмас, артып калса да, ул ал­мас, миңа бирмәс, бозар вәгьдәсен, табар хәйләсен. Кемне дә булса тугрыракны, бу эш өчен хубракны табарга кирәк,— ди куян. 
Тагы кемдер дөп тә дөп итеп басып килә. Үлән өз генә селкенә, төлке йөгереп килә. 
— Бу эш түгел көлке, апакаем төлке, үзем бара алмадым, ахры, инде койрыксыз калдым. Карт имәнгә барасыңдыр, үзеңә койрык аласыңдыр. Сиңа бу зур үтенечем, боерык дип уйлама, алып кайтмассыңмы икән миңа бер койрык. 
— Ярый, ярый, һич хафаланма, берәүгә дә зарланма. Ку­ян дустым сорады диярмен, койрыкның менә дигәнен алып кайтып бүләк итәрмен. Туның белән бертөсле булыр, әллә кайдан ук күренеп торыр. 
Төлке барысыннан да соң юлга чыкса да, куян янында шактый тукталып торса да, иң туры юллар табып, бар көченә чабып, карт имән янына иң алдан барып җитә. 
Койрыклар белән карт имәннең ботаклары тулган, һәр бо­так саен бер койрык асылынган: йонлач озыннары да, йон­сыз ялангачлары да, җеп шикеллеләре дә, алтын йон белән капланганнары да, кара һәм аклары да, кәкреләре дә, туры­лары да — бар да бар. Җыелган ерткычлар, аларны күреп, хәйран калалар, башларын кыңгыр салалар, көтмичә бернинди боерыкны, беренче булып төлке сайлый койрыкны: 
— Миңа менә шушысын, мамыклысын, йонлысын,— ди. Башкалар йоклап кала, ә ул үзенә менә дигән бер койрык­ны сайлап ала. Төлке өйләнә дә тулгана, койрыгы да бергә болгана. 
Стакан тояклары белән тыпыр-тыпыр басып, үзен үзе бе­лештерми ярсып, ат килеп тә җитә, себерке шикелле кыл койрыкны алып та китә. Үзе айкала да чайкала, кыл койрыгы белән мактана: 
— Борыныма кадәр барып җитә, димәк, чебеннәргә мон­нан соң көн бетә,— ди. 
Сыерның да койрыгы яхшы, бүренең дә начар түгел. Тиен дә койрыктан уңган, сикерсә, пружинадай булган, йокласа — юрган. Фил һаман бер урында тапталып йөргән, күпләрнең тәпиләрен изгән. Ул селкенгәнче, килеп җиткәнче, иң кыска койрыклар гына калган булган. Фил үз язмышына үзе үпкәләгән, борынын түбән салган. Шуннан бирле аның боры­ны салынкы булып калган. 
Аю юлда умарталыкка очраган, туйганчы бал ашаган, шуңа күрә койрык алырга да соңга калган, шулай да бернәрсә тап­кан, тире кисәген койрык итеп таккан. 
Койрык өләшеп бетергәч, таралырга вакыт җиткәч: 
— Барыгыз да койрыклымы инде?— дип, бер-берсеннән сорашалар ерткычлар. 
— Юк әле, юк, туктап торыгыз, мин алмый калдым,—дип мыгырдый дуңгыз. 
Сазда аунаганнар, кояшта кызынганнар, пычрак ерганнар, шуңа күрә койрык алырга да соңга калганнар. 
Барып җиткәч сорасалар, күз төшереп карасалар, бары тик бармак буйлыгы койрыклар гына калган булган. Дуңгыз­ның балалары уникесе унике яктан чинарга тотынганнар: 
— Кирәкми, андый койрыкны алмыйбыз, хурланмыйча аны койрык итеп тагып та йөрмибез,— дигәннәр. Ләкин сайларлык башка койрык булмаган, ана дуңгыз бик аптыраган, шул кой­рыкны тагып алган да кәкрәйтеп салган. Шул көннән алып барлык дуңгызларның да койрыклары ыргакланып калган. 
Кыр куяны койрык алып кайтучыларны көткән, оясында ятып та аптырап беткән, ахыр чиктә түзмәгән, кайсын булса да берсен очратырмын диеп, юлга чыгып киткән. 
Әнә еракта алпан-тилпән кайтучы аю күренгән. Куян, шат­ланып, әйтерсең канатланып, аюга каршы йөгергән. 
— Аю бабай, онытмадыңмы? Менә дигәнен алып кайт­тыңмы?—дигән. 
— Кит әле моннан, ялкау куян! Үзең бармагач, армагач -талмагач, кыршылмагач, сугышмагач, тик утырып кына кой­рыклы булып буламы соң, юләр, мин менә йөгерә-йөгерә ба­рып та, үлә язганчы арып та, менә шушындый кыска койрык кына эләктерә алдым,— дигән аю куянга. 
Аю мескен куянны тиргәгән дә киткән, ә куян башкалар­ны көткән. 
Күп тә үтмәгән, бүре күренгән, куян аңа каршы йөгергән. 
— Бүре абый, бүре абый, миңа дигән, менә дигән койрык­ны бир, абый,— дигән. 
— Кая әле сиңа дигән койрык, үземә дә көчкә генә берне эләктердем,— дигән бүре. 
Бүре шулай дигән дә киткән, ә куян төлкене өзелеп көткән. «Төлке апакай, багалмакай, ул гына алдамаса алдамас, әгәр койрык алып кайтса, китереп алдыма салса, бүләк итәм бер каз»,—дип уйлаган куян. Тау битенә ныклабрак күз салса, төлке килә ләбаса. Куян чакырганны көтмәгән-нитмәгән, аның каршысына барып баскан: 
— Апакаем, багалмакаем, миңа дигән койрыкны биреп калдыр, мине шатландыр,— дигән. 
— Син генә идең минем башымда, әллә нинди җайсыз­лыклар чыкты каршыма. Син менә күз сал әле, кызыгып кал әле: йомшак кына, мамык кына, үземә менә дигәнне эләктер­дем, хәер, шуның аркасында күп мал бетердем,— дигән төлке. 
Шул сүзләрне әйтеп, күз уйнатып, куян борыны янында койрыгын болгап, төлке көлеп торган. 
Куян койрык көтеп бик зарыккан булган. Мескеннең күңеле тулган. «Менә кирәк булса, туганнар барысы да мине онытканнар»,— дип, елап ук җибәргән. 
Күңелсезләнеп утырганда, тирә-ягын күз яше белән ту­тырганда, ишеткән куян: «Вау да вау, мырау да мырау». Борылып карый, карый да: «Менә монысы ярый». Эт белән мәче ду килеп сугышалар икән. 
Ет: «Минем койрык иң яхшы!»—дигән. Мәче аркылы төшкән: «Минеке ише дөньяда да юк!»—дигән. Тартышкан­нар да тартышканнар. Әүмәкләнә торгач, сугышның очы чы­га… Мәченең койрык очы өзелеп чыга. Мескенем куркуын­нан агач башына ук менеп китә. Өзелгән койрыкны җил, тәгәрәтеп, куян оясына илтә. Куян аны үзенә койрык итә. Шул көннән башлап мәче белән эт арасындагы бу ызгыш мәңгелеккә китә. 
Әкият тә шуның белән бетә. 

В давние времена ни у диких зверей, ни у домашних животных не было хвостов. Ни ржущая лошадь, ни мычащая корова не отгоняли хвостами мух. И веселая белка не прыгала с ветки на ветку, грызя орехи.

     Вот однажды звери похитрее собрались вместе, чтобы решить, как заполучить хвосты. Пригласили сорок-белобок и дали им важное поручение.

     -Вы, сороки-белобоки, летите далеко, донесите наши слова до высоких гор, до шумящих лесов, до зеленых лугов, до журчащих вод, -сказали звери. –Зовите домашних животных и диких зверей. Скажите: как только пройдет черная ночь, как только рассеется туман, как только поднимется солнце, у старого дуба будут раздавать хвосты. Вот вам наш наказ.

     Сороки затрубили в большие трубы, полетели в разные стороны.

    -Эй вы, звери, живущие в густых лесах, широких полях, зеленых лугах, в морях и океанах, -застрекотали они. –Как только рассеется туман, как только поднимется солнце, приходите все под старый дуб. Будут раздавать хвосты. Придите, получите.

      Злые звери все разом засыпали их вопросами:

    -Что это за приказ? Что такое хвост? Зачем он нужен? Скажите скорее!

     Хитрая лиса (ей смешно, знает она, в чем дело):

    -Раз дают -надо брать, подходит или нет –надо померить, зачем нужен –узнаем потом, обрадуются, должно быть, многие.

     Когда пришла темная ночь, наступил назначенный день, звери отправились к старому дубу: кто ползком, кто бегом, кто галопом.

     Заяц почистил свою шубку, помыл лапками мордочку. Он тоже собрался к старому дубу. Открыл дверь, чтобы выйти, но, испугавшись ливня, снова спрятался в норку.

     Недолго сидел длинноухий заяц в норе. Услышав топот ног, выбежал, несмотря на сильный дождь. Залез в дупло и стал высматривать прохожих.

     Вдруг деревья с испугу потрескались, травы с ревом зашумели.

    “Наверное, идет косолапый” , — подумал заяц. Так оно и вышло.

     Заяц обратился к медведю:

     -Дедушка медведь, ты, наверно, тоже идешь выбирать себе хвост. Не смог бы и для меня принести какой-нибудь?

     -Ладно, принесу, если не забуду. Не велика беда, — сказал медведь.

    -Ладно – то, ладно, но все-таки трудно ему довериться. Дедушка медведь уже старый, и память у него плохая. Забудет обещание, а потом придумает какую-нибудь отговорку, — думает заяц.

     Опять кто-то бежит, топает, ветки ломает. Это волк.

    -Дядюшка волк, кажется, ты идешь к старому дубу, чтобы получить хвост. Не смог бы и мне принести какой-нибудь хвостик? – просит заяц.

    -Если останется лишний, то принесу, — сказал волк и побежал дальше.

    -Напрасно попросил я волка, ведь он алчный. Все разберут хвосты, а если даже и останется лишний, волк не возьмет. А если и возьмет, мне не даст, не сдержит своего слова, придумает отговорку. Надо найти другого, для этого дела более подходящего,  — говорит заяц.

     Еще кто-то идет, топает, травку топчет. Это лиса бежит.

    -Дело-то не шуточное, лисичка-сестричка. Как бы без хвоста не остаться. Я-то сам не смогу пойти. Ты, я вижу, идешь к старому дубу за хвостом. К тебе большая просьба: не смогла бы ты и мне принести хвост?

    -Ладно, ладно, не беспокойся. Скажу, что друг заяц просил. Принесу и подарю тебе самый лучший хвост. Будет одного цвета с твоей шубкой, будет виден издалека.

     Хотя лиса вела с зайцем долгую беседу и отправилась в путь самой последней, но она нашла самую короткую дорогу, мчалась во весь дух, прибежала к старому дубу самой первой. Весь дуб был увешан хвостами. На каждой ветке по хвосту: и без шерсти, голые, как ниточки, и покрытые золотой шерстью, черные и белые, и кривые, и прямые – есть всякие.

     Собравшиеся звери удивились, увидев такое количество хвостов. Лиса, не дожидаясь никого, первая начала выбирать себе хвост:

    -Мне вон тот, самый пушистый, самый мягкий,- сказала она.

    Пока звери раздумывали, лиса выбрала себе самый красивый хвост. Тут она начала крутиться, вертеться, любуясь своим хвостом.

     Вслед за лисой, топая звонкими копытами, прискакал конь и, долго не думая, взял себе хвост, похожий на веник. Он тоже стал кружиться, вертеться, показывая всем свой хвост:

   -С этого дня мухам не будет покоя с таким длинным хвостом.

    И у коровы красивый хвост, и у волка неплохой. И белке с хвостом повезло. Если прыгнет – словно на пружине, если будет спать – словно на перине. Слон стоял и выбирал долго, всем лапы отдавил. А когда, наконец, решился и подошел к дубу, там остались самые короткие хвосты. Слон обиделся и повесил нос. С тех пор у него нос висячий.

    Медведь по дороге набрел на пасеку, вдоволь наелся меду, поэтому и опоздал за хвостом. Но он не огорчился: нашел кусочек шкурки и прицепил его вместо хвоста.

    Когда все хвосты разобрали, пришло время расходиться:

   -У каждого имеется хвост? – спрашивают друг у друга звери.

   -Нет, нет, нет, подождите, мне не досталось, —  захрюкала свинья.

    Свинья с поросятами пришла очень поздно, потому что валялась в грязи, загорала на солнце. Когда всё же она пришла, то увидела самые маленькие хвосты, размером с палец. Двенадцать поросят с двенадцати сторон начали визжать:

   -Не нужны нам такие, мы не возьмем их, нам стыдно носить такие хвосты.

    Но выбирать было не из чего. Свинья согнула эти хвосты и прикрепила поросятам. С тех пор хвосты у всех поросят крючком.

    А заяц все это время ждал. Кто же ему принесет хвост? Устал ждать, забеспокоился и вышел на дорогу в надежде встретить кого-нибудь. Вдалеке показался косолапый медведь. Радостный, воодушевленный, заяц побежал ему навстречу.

     -Дедушка медведь, вы не забыли? Вы принесли мне хвост? – с волнением спросил заяц.

     -Уйди прочь, ленивый заяц! Ты думаешь, что сидя на месте, без драки, без борьбы достанется хвост? Я вот сколько бежал, устал до смерти, а мне достался лишь маленький хвост, — ответил медведь.

      Медведь отругал бедного зайца и ушел, а заяц остался ждать.

     Долго ждать не пришлось. Показался волк. Заяц побежал ему навстречу.

   -Дядя волк, дядя волк, дай мне хвост, который ты принес мне, — закричал он.

   -Какой там тебе хвост? Я сам еле-еле себе один схватил, — сказал волк и убежал.

     Заяц с нетерпеньем стал ждать лису. Он думал: “Тетушка лиса уж точно не обманет. Если она принесет мне хвост, я подарю ей одного гуся”. Стал заяц вглядываться на вершину горы и видит – идет лиса. Заяц побежал ей навстречу.

     -Тетушка, оставь хвост, который дали мне, обрадуй меня, — просит заяц.

     -Можно подумать, что только ты у меня на уме. Что только мне не пришлось испытать! Каких только трудностей не преодолеть! И вот я выбрала себе хвост по достоинству: самый пушистый, самый мягкий.

      Сказала эти слова лиса и пошла дальше, вертя хвостом.

      Заяц устал, дожидаясь хвоста. Слезы навернулись у него на глазах. “Забыли меня все”, — подумал заяц и горько заплакал.

      Вдруг заяц услышал: “Гав да гав, мяу да мяу!” Он обернулся и произнес: “Вот это мне нравится”. Недалеко дрались кошка с собакой. Собака говорит: “Мой хвост самый лучший”. Однако кошка возразила: “А такого, как у меня, на всем свете не найдешь ”. Тут они сцепились. Только клочьями летела шерсть. Наконец драка закончилась. У кошки оторвался кончик хвоста. Бедняжка от страха оказалась на макушке дерева. Оторванный хвост ветер принес к заячьей норе. Заяц не растерялся, взял да прицепил его себе. С этого дня между кошкой и собакой начались вечная вражда.

     На этом сказке конец, кто слушал — тот молодец!