XI Международная независимая литературная Премия «Глаголица»

«Дитя»

В нос ударил едкий запах кошачьей мочи вперемешку с каким-то ещё более нестерпимо тяжёлым запахом. Стены с облезшей штукатуркой, полвека не мытые полы, мусор, разбросанный то тут, то там. Среди этого хаоса мирно расположилась маленькая коморка, где за разбитым стеклом целыми днями просиживает невзрачная старушка-вахтёр. При виде вошедшей женщины она исподлобья окинула её безразличным взглядом и продолжила излюбленное ею занятие — поедание размокших в чае сухарей. Поднимаясь на второй этаж, в который раз женщине дозвонилось увидеть самое распространённое в России слово, состоящее из трёх заветных букв.

Дошагав до своей комнаты, она начала рыться в своей маленькой потрепанной сумке в поисках ключей. Интересное наблюдение — мужчины достают ключи задолго до того, как дойдут до нужной двери, а женщины же, напротив, начинают лезть в сумку только перед самым порогом.

В другом конце коридора, напротив туалета, мирно покуривает сосед. Широкое лицо по обыкновению своему приобрело красноватый оттенок. Обычно в такие моменты он заводит речь с любой проходящей мимо особью женского пола, а иногда доходит до того, что он, распустив руки, может даже схватить за мягкое место. Но, к счастью, в этот раз он молча проводил её взглядом, после чего отвернулся к окну, кинув окурок на пол.

Но всё же женщина была не такой уж и невзрачной. Серые глаза с проблеском зелёного, густые волосы цвета древесной коры, веснушчатое лицо — всё то, что было характерно Арским краям. Несмотря на слегка кривоватые ноги, тело было стройным, что называется, красивым.

Но парень неотрывно глядел в окно.

Наконец, шатающаяся створка двери с противным скрипом приоткрылась. Комната приубрана, между двумя шкафами на верёвке висит жалкое подобие занавески. В глубине комнаты, у окна, стоит детская кровать. Над ней — большой постер с хитрым лицом Киркорова.

На дне кроватки лежит нечто с запачканным лицом и пытается встать. Ребёнок. Её ребёнок.

Женщина вздрогнула. Уже как пять лет она каждый раз вздрагивает при виде этого создания. Всё никак не может свыкнуться с его внешностью.

Не снимая одежды, с тазиком в руках она пошла набрать воды. Стянув с детского тельца одежду, посадила его в тёплую воду. Сама же пошла вскипятить чайник.

Вот уже который год она купает ребёнка в солёной от своих слёз воде. С каждым днём надежды на то, что её ребёнок выздоровеет, заговорит, откроет глаза, встанет на ноги, все меньше. Но её молитвы напрасны — сознание его живет в другом мире, далёком от нашего и никак с ним не пересекающемся.

Врачи в роддоме как ни старались — не смогли убедить её оставить ребёнка. Слова родных тоже не сильно на неё подействовали. «Ты себя погубишь, вся жизнь превратится в ад!» — говорили они. Ей же даже в голову не лезло, как это — малыша, которого ты выносила прямо под сердцем, своими руками можно отдать в чужие руки? Её мать, овдовевшая ещё в молодости, при виде ребёнка легла на кровать и прорыдала всю ночь. «У тебя ведь и мужа-то нет… как же ты… одна с ним справишься, несчастная ты моя» — причитала она. Но молодая мать до последнего стояла на своём. «Бог не бросит» — думала она.

Но со временем ее уверенность растаяла на глазах. «Ведь того старика, сбросившегося из окна на прошлой неделе, бог всё же бросил», — подумала она. В последнее время его часто встречали роющимся в мусорных баках в поисках объедков.

Надо же было так сглупить! Правильно все говорили, надо было его оставить. И врачи, и мать были правы. Но нет, надо же было идти против всех! Вот и страдай теперь… Она даже пыталась сдать ребёнка куда-нибудь, но перед ней закрывали все двери. «У нас таких уже полно» — вот что она слышала. Говаривали, что надо начальнику заплатить определённую сумму денег и тогда, возможно, ребёнка куда-нибудь да и пристроили бы. Но откуда у неё могли быть деньги? Работы нет, живет от пенсии до пенсии. Ну вот откуда ей достать денег? Вот уже полгода она всё никак не найдёт работу — даже слушать ее отказывались, только узнав о ребёнке.

Когда же эти мысли её покинули, она, усадив ребёнка на колени, маленькими ложками приступила кормить его манной кашей. Половина каши стекала по его губам на пол.

Ей было чуть меньше тридцати, когда она родила его, испугавшись остаться одной в старости. Несмотря на неплохую внешность, она не была желанной среди мужчин. Вполне возможно, что их отторгала её серьёзность, холод во взгляде. Мужчины тянутся к девушкам простым, лёгкого характера, по крайней мере, до женитьбы увлекаются такими. Но когда выбираешь себе спутницу жизни, нужно уже приглядываться к более серьёзным, зрелым девушкам. Но, к удивлению, они всё же женятся на тех, с кем по молодости провели не одну ночь вместе.

Это был день рождения её подруги. Стол был полон всего разного; целый день они готовили зимний салат, сельдь под шубой, винегрет, варили суп на мясном бульоне. Посреди стола гордо стояли бутылки вина и водки. Шампанское разливал темноволосый парень, чьё лицо пряталось за густо обросшей бородой. Как позднее выяснилось, он работает в одной из больниц вблизи города.

— Как в лучших домах Лондона и Парижа, — сказал он, запихивая винегрет куда-то себе в бороду.

Слегка подшофе, он резко вскочил и крикнул: «Выпьем за нацию!»

Бледнолицый светловолосый парень, то и дело вертевшийся вокруг её подруги, попытался произнести тост. Но тут встрял бородатый доктор со словами: «Не бывает некрасивых женщин, так давайте же пить!» Девушки начали хихикать, несмотря на то, что не до конца поняли, что же он хотел этим сказать.

— Почему не веселимся, — спросила ее подруга, подсаживаясь поближе. — Давай-ка, выпей немного.

— Да, зачем же тосковать, когда все веселятся?

Так, вдвоём они уговорили её выпить рюмку водки.

Мир как будто вывернули наизнанку! Она начал смеяться по поводу и без. Каждое произнесённое за столом слово казалось ей глубоко осмысленным, остроумным.

Все стали расходиться, а бородатый парень проводил ее до самой комнаты. Пошатываясь, он держался за ее плечо. «Видишь эти руки? Золотые руки… Лучше меня врача в Татарстане не найти» — поговаривал он. И, войдя в комнату, зачем-то ляпнул: «Свобода!»

Она его не выгнала. Да и зачем? Её истосковавшееся по мужской ласке тело прижалось к его покрытой потом груди. Утром, уходя, он пробормотал:

— Нужно повышать численность татар. А то вон, как русские расплодились!

После она его никогда не видела. Даже в роддом её провожала только подруга.

Уже темнело. Обрубленные ветки деревьев за окном, словно бескрылые птицы, тянулись к небу, стонали от безысходности. Женщина взяла в руки бумажную коробку, оставленную подругой. Та уже замужем, растит двоих детей в трёхкомнатной квартире. С утра, она заскочила, сама в дорогой шубе, куда-то торопилась. «У меня мало времени, — сказала она. — Вот тебе ампула, с трудом достала. Одного укола достаточно. Он ведь всё равно не человек. Зачем себя мучать? Ты ведь ему только лучше сделаешь — прямиком в рай попадёт, безгрешная душа… Оба отмучаетесь… Кто ж узнает-то? Я же для тебя стараюсь…» — сказала она и быстро ушла прочь, оставив за собой шлейф дорогих духов.

Сколько раз уже они это обсуждали. Ей даже снилось, что её ребёнок летает среди ангелов. А вокруг — райские птицы, ручьи, плоды на деревьях. Рай… Там ему будет лучше, Бог его исцелит.

Во время укола ребёнок не плакал. Вероятно, он и боли-то не почувствовал. Только потянулся куда-то беспалой рукой.

Свет она не включила. Сидела, смотря в бесконечную темноту в окне.

Позавчера ей встретился бывший одногруппник с училища. Оказалось, он жил поблизости, и попросился к ней домой. Перед этим быстро сбегал в магазин за шоколадом и вином. Было видно, что он ожидал от женщины большего. А ведь когда-то он не обращал на неё никакого внимания.

Она долго не могла попасть ключом в замочную скважину. Узнав, что у неё есть ребёнок, парень вдвойне обрадовался. Вот только увидев ребёнка он весь побледнел. Они немного посидели за столом, безуспешно пытаясь поддержать разговор, после чего он ушёл, даже не допив вино. Перед уходом он обещал прийти ещё, но то, что он этого никогда больше не сделает, было ясно им обоим.

Женщина давно уже смирилась с тем, что не видать ей мужского внимания. Да, иногда к ней заглядывал азербайджанин, вернувшийся с войны с армянами. У него в городе было два ларька, где работали нанятые девушки, он каждое утро привозил им с базара фрукты. Он не был жадным и часто приносил женщине подпорченные фрукты. И ребёнка её он принимал. Но в последнее время и он перестал приходить.

В ночной тишине послышались странные звуки, издаваемые ребёнком. К горлу её подступил комок, и, словно умалишённая, она бросилась в сторону двери.

Сама не зная куда, она всё шагала и шагала, проходила через освещённые фонарями улицы, темные переулки, а толпа подростков кричала ей в след нехорошие слова.

Она вернулась обратно, но дверь общежития была заперта. Ей пришлось долго стучаться, прежде чем услышать давно знакомое ворчание. Вахтёрша открыла дверь и что-то бормотала, но, ничего ей не ответив, женщина бросилась по лестнице на второй этаж. Открыв дверь, она резко включила свет, который на секунду её ослепил. Когда вернулась способность видеть, она глазам своим не поверила и ахнула: «Дитя моё…» А ребёнок стоял, держась за край кровати и мямлит «Мама!»

Вытянув руки к малышу, она шагнула в сторону окна, а за ним — весна. В мире так много всего прекрасного, столько свободы!

Бала

Тулай торакның ишегеннән килеп керүгә үк борынга мәче сидеге катыш әллә нинди әчкелтем-төчкелтем авыр ис килеп бәрелде. Стеналардагы штукатур кубып төшкән, күптән юылмаган идәндә чүп-чар өелеп ята. Тәрәзәсе ватык кечкенә бүлемтәдә вахтер әби сохари җебетеп чәй эчеп утыра, ул керүчегә төксе күз карашын ташлады да янә кара-кучкыл стаканын авызына китерде. Икенче катка күтәрелгән төштә зур итеп урысларның яраткан өч хәрефле сүзе язылган иде. Бүлмәсенә килеп җиткәч, ул кечкенә сумкасыннан ачкычын эзли башлады. Гаҗәп хәл- ир-атлар үз ишекләренә җитәргә байтак ара калгач ук , ачкычларын барлап учларына алалар, ә хатын-кыз кайтып җиткәч кенә букчасында яисә кесәсендә актарына башлый.

Коридор очында, бәдрәфкә каршы, аның күршесе тәмәке тартып тора иде. Киңчә йөзенә гадәттәгечә кызыл төс йөгергән, андый чакта ул үткән-сүткән хатын-кызга сүз кушарга, хәтта кайчакта , җае туры килсә, кулы белән йомшак җиренә орынып алырга да ярата иде. Ләкин бу юлы эндәшмәде, тәмәке көлен идәнгә чиртеп төшерде дә тәрәзәгә борылды.

Хатын болай күз төшермәслек түгел түгелен. Арча ягындагы чирмеш кушылган авылларда туучыларга хас булганча, җирән чәчле, яшкелт күзле, почык борыны тирәсенә сирәк-мирәк сипкелләр сибелгән. Бераз кәкрерәк булса да, аяклары да матур, гәүдәсе дә төз.

Әмма күрше егет тәрәзәдән башын алмады.

Ниһаять, кыйшайган ишек ыңгырашып кына ачылды.Бүлмә пөхтә итеп җыештырылган, ишек төбендәге ике шкаф арасына бау сузып чаршау эленгән. Түрдә- тәрәзә буенда – читәнле бала караваты тора. Аның баш очында Филипп Киркоровның зур сурәте эленгән.

Үз тизәгенә буялган бала торырга азапланып ята, быдыр-быдыр килә, бияләй кебек асылынып төшкән аскы ирененнән селәгәй ага идее, ул әнисе кайтканны төшенә иде, ахрысы.

Хатын имәнеп китте, һәрвакыт шулай, инде биш ел узуга карамастан, ул үз баласының кыяфәтенә күнегә алмый, кайтып керүгә, анны күргәч, имәнеп китә.

Өстен дә салып тормыйча коридорга чыгып китте, табак белән җылы су алып керде, баласын чишендереп шунда утыртты, үзе плитәгә манный боткасы пешерергә куйды.

Баласын юындырган вакытта күз чокырына җыелган яше пылт-пылт итеп табактагы суга тамды. Көн саен күз яше катыш суда юынган гарип баласы савыгырга, аякланырга, күзе, теле ачылырга тиеш югыйсә…Юк шул, юк шул…Баланың аңы үзе генә белгән караңгылыкта адашып йөри, бу дөньяда алыш-биреше юк иде.

Тапкач та табиблар аны күпме үгетләделәр, туган-тумачасы да сүзгә килеп бетте: «Калдырып чык, бу беркайчан да кеше булмаячак, гомерлек бәла, мәшәкать белән тормышыңны әрәм итәчәксең», — диделәр. Тыңламады. Ничек инде үз балаңны, бәгырь җимешеңне , үз кулың белән чит-ят кулларга биреп калдырасың? Алып кайткач та , авылдан килгән әнисе – үзе дә яшьтән тол калган хатын – караватка капланып елады. «Ирең дә юк, бу гарибеңне ничек кенә карап тәрбияли алырсың, и бәхетсе-ез…» — дип такмаклады. Кыя кебек торды ул вакытта яшь ана, илдә чыпчык үлми, янәсе.

«Бәлки , чыпчык үлмидер дә, — дип уйлана ул хәзер,- ә кеше үлә, җанкисәгем. Әнә теге атнада гына өченче катта яшәүче ялгыз карт, түзәрлеге калмагач, тәрәзәдән ташланып үлде». Соңгы вакытта аны гел чүп савытлары тирәсендә күрәләр иде, ул шуннан калдык икмәк кисәкләре, бәрәңге кабыклары җыеп алып кергән икән. И юләр баш, дөнья күрмәгән бәндә, шул чакта табибларның , әнисенең сүзен тыңлаган булса соң…Соңрак аңлады ул аларның хаклыгын, берәр балалар йортына-фәләнгә тапшырырга дип йөреп тә карады. Аны ишектән үк кире бордылар. Андый төшләр гарип балалар белән шыплап тулган иде. «Алай гына булмый, балаңны алып калсын дисәң, детдом началнигына төртергә кирәк, җаным». Ә кайдан алып төртәсең? Ул үзе дә шул баласына дип бирелгән пенсиягә җан асрап ята. Инде менә ярты ел эш эзли, кая гына җитмәде, яшь баласы барын белүгә үк ишектән кире боралар.

Ул баласын итәгенә алып, манный боткасы ашата башлады, кашыктагы ботканың яртысы гына авызга керә, яртысы ирен читләреннән аска агып бара иде.

Баланы ул инде утызга килеп җиткәндә, ялгызы калудан куркып, картлыгында бер иптәш булыр, ичмасам, дип тапкан иде. Төс-кыяфәте мөлаем гына булса да, егетләр аңа ябышмыйлар, күзендәге салкынлык, йөзендәге җитдилекме аларны якын җибәрми идее. Егетләр бит чыркылдык, җиңел холыклы кыз-кыркынны ярата., өйләнгәнче алар белән шаярып алгаларга җайлы сыман тоела. Ә өйләнгәндә, әлбәттә, җитди, якын җибәрми торган кызларны карарга кирәк.Әмма, ни хикмәт, алар, төннәрен кунгалап- нитеп йөри торгач, шул уйнак кызларга күнегеп китәләр, үзләре дә сизмәстән шуларга өйләнеп тә куялар иде.

Ул кичне ахирәт кызының туган көне гадәттәгечә башланды. Табын мул иде., көне буе алар кышкы салат, «шуба», винегрет әзерләделәр, токмачлы-итле аш пешерделәр. Өстәл уртасында аракы, шәраб шешәләре тырпаеп утыра. Кара озын чәчле, йөзен куе сакал баскан егет касәләргә шампан койды, ниндидер тост әйтте. Ул каядыр Казан читендәге бер хастаханәдә баш табип булып эшли икән.

— Как в лучших домах Лондона и Парижа, — диде ул , винегретны сакалы арасына батырыр алдыннан.

Бераз кыза төшкәч, бу сакаллы тагын сикереп торды: «Милләт өчен!» — дип кычкырды. – Торып басып эчик».

Ахирәт кыз янына килеп йөри торган аксыл чырайлы, сары чәчле егет хатын-кызларны мактап ниндидер тост әйтеп маташты. «Дөньяда ямсез хатын-кызлар булмый, исергәнче эчәргә кирәк», — дип янә сүзгә кушылды сакаллы табиб. Кызлар, аның ни әйтергә теләгәнен аңлап бетермәсәләр дә, хахылдап көлеп куйгандай иттеләр.

— Син нишләп күңелсез? – дип ахирәтенә ябырылды туган көнен үткәрүче кыз.- Яле, күтәреп куй берне.

— Әйе, нигә алай аерымланып утырасың? – дип , сакаллы табиб та аның янына елыша төште. Кыстый-кыстый бер чәркә аракы эчерделәр.

Дөнья үзгәреп китте! Кыз юк сәбәптән дә көлә башлады. Табында яңгыраган һәр исерек сүз үткен, зирәк булып тоела иде.

Мәҗлес таралгач, кара сакал аны бүлмәсенә кадәр озата барды. Чайкалып киткәндә ул кызның иңенә таянгалап ала, үзе: «Менә бу кулларны күрәсеңме?Алтын куллар…Миндәй врач табып карагыз Татарстанда» — дип сөйләнә иде. Бүлмәгә кергәч тә йодрыгын төйнәп нигәдер «Азатлык!» дип кычкырып маташты.

Кыз аны кумады. Кая куу – төннәр буе ялгызлыктан интеккән тәне белән куе тир исе килеп торган иргә сыланып ятты. Иртән торып киткәндә:

— Татарны арттырырга кирәк.Ату урыс басты дөньяны,- дип мыгырданды ир.

Шуннан соң хатын аны күрмәде. Бала тудыру йортына да аны ахирәт кызы гына озатып куйды.

Караңгы төшеп килә иде инде. Тәрәзә каршында үскән кырыкмыш өянке канатсыз кош кебек күккә тотына, чарасызлыктан ыңгыраша сыман иде. Хатын тумбочка өстендә яткан кәгазь тартманы кулына алды. Бүген иртән анны ахирәте кертеп чыккан иде. Ул инде кияүдә, өч бүлмәле фатирда рәхәтләнеп тормыш итә, ике бала үстерә. Затлы тунын җилбәгәй җибәреп бик тиз генә әйләнде ул. «Вакытым юк, кунакка ашыгам, — диде. – Менә сиңа ампула. Бик зур блат белән генә таптым. Бер укол җитә.Ул бит барыбер кеше түгел. Нигә үз-үзеңне җәфалап яшисең? Син аңа бит яхшылык кына кыласың – туп-туры оҗмахка керә инде ул, гөнаһсыз җан…Ул да бу тәмугтан котыла, син дә…Тик телеңне генә тик тот, юкса бу гарипнең нидән үлгәнен кем тикшереп торсын.Сиңа яхшы булсын дип тырышам ич, юләр…» — һәм ул бүлмәдә затлы хушбуй исләре калдырып чыгып та китте.

Алар бу хакта ничәмә-ничә тапкыр сөйләшкәннәр идее инде. Хатын хәтта төш тә күрде: баласы канат җилпеп фәрештәләр белән очып йөри, имеш. Тирә-юндә кошлар сайрый, чишмәләр челтери, җимешләр пешеп утыра. Оҗмах инде, оҗмах…Анда аңа әйбәт булачак, анда Аллаһы Тәгалә аның дүрт санын төгәл итәчәк…

Укол кадаганда бала еламады. Ул, мөгаен, авыртуны да сизми иде. Бармакларсыз кулын гына каядыр сузгандай итте.

Хатын утны кабызмады. Караңгы сарган тәрәзәгә карап кымшанмый утыра бирде.

Өченче көн аңа училищеда бергә укыган егет очраган иде. Якында гына яшәгәнен белгәч, бүлмәсенә кереп чыгарга рөхсәт сорады. Тиз генә кибекә кереп шәраб, шоколад ише әйберләр алды. Егет кызмача, хатын ягыннан зуррак нәрсәгә өмет иткәне дә күренеп тора. Кибетләргә кереп шулай өтәләнеп йөрүе кайчандыр бергә укыган кызны сагынудан түгел ич инде. Ул чакта егет аңа игтибар да итми иде.

Хатын ачкычны бик озак тишегенә туры китерш алмыйча азапланды. Балам бар дигәч, аеруча сөенеп киткән егет түземсезләнеп янәшәдә таптанып торды. Ләкин кереп баланы күрүгә, аның йөзе агарынып китте. Өстәл тирәсендә бераз урынлы-урынсыз сөйләшеп утыргач, шәрабны да эчеп бетермичә, егет чыгып китте. «Киләм әле, киләм», — диде ул киткәндә. Аның бүтән монда килмәячәге икесенә дә ачык иде югыйсә.

Инде ир заты күрмичә картаячагына ул үзе дә ризалашкан иде. Дөрес, аңа әрмәннәр белән сугыштан качкан бер малай сымак әзәрбәйҗан килгәләп йөрде. Аның шәһәрдә ике ларегы бар, анда ялланган кызлар утыра,үзе исә базардан шуларга һәр иртәне җиләк-җимеш китерә иде. Әзәри саран түгел, бозыла башлаган җимешләрне аңа шактый мул ташыды. Баланы күрүгә дә чирканмый иде.Тик соңгы вакытта ул да килүдән туктады.

Бала сәер авазлар чыгарып караватында ята, ә болай бүлмәдә тынлык, шомлы тынлык. Хатынның бугазына төер тыгылды да, ул акылдан шашынган төсле ишеккә ташланды.

Урамда яз сулышы, корымлы пычрак карлар йортлар күләгәсендә генә калган –эреп бетә алмый интегәләр.

Ул үзенең кая барасын белмичә атлады да атлады, караңгы урамнарны узды, шыксыз ишегаллары аша үтте, анда җыелып торган үсмерләр аның артыннан ямьсез сүзләр әйтеп көлешеп калдылар.

Кире кайтканда тулай торак ишеге эчтән бикләнгән идее инде. Бик озак шакып торгач кына теге якта гадәти мыштырдау ишетелде. Вахтер карчык сукрана-сукрана ишекне ачты, хатынга иксез-чиксез нәфрәт белән карап читкә борылды. «Йөриләр төне буе өстерәлеп…»

Хатын аңа каршы сүз әйтеп маташмады, бусаганы үтүгә икенче катка йөгерде. Бүлмәгә кергәч, утны кабызды, кинәт күзенә ыргылган яктылыктан башта берни дә күрми торды. Күргәч ахылдап куйды: «Бала-ам…» Ә баласы караватның читенә тотынып баскан, елмая, иреннәрен бөрештереп: «Әни!» — ди.

Хатын, газиз баласына, бәгырь җимешенә таба ике кулын сузып, язгы тәрәзәгә таба атлады. Анда – тәрәзәнең теге ягында – дөнья матур, дөнья киң иде.